کارت های اعتباری دوباره پرونده اش برای خرید کالا باز شد

کارت های اعتباری سال ۹۹

کارت‌ های اعتباری در سه دسته ۱۰، ۳۰ و ۵۰ میلیون تومانی در اختیار مردم قرار می‌گیرد و براساس دستورالعمل بانک مرکزی نحوه تسویه این کارت‌ ها به صورت دفعی یا اقساطی است و مشتریان می ‌توانند مبالغی را که از این کارت‌ ها استفاده کرده ‌اند، به صورت یکباره یا اقساطی به بانک ‌ها بازگردانند.

عدم مقبولیت کارت های اعتباری تا امروز بین مردم

مدیر اداره نظام ‌های پرداخت بانک مرکزی با تاکید بر اینکه این زیرساخت در شبکه بانکی وجود دارد و مردم می‌توانند از این خدمت استفاده کنند، گفت: یکی از دلایلی که استفاده از کارت‌ های اعتباری نسبت به کارت ‌های نقدی کمتر است، به دلیل آگاهی کم مردم و اطلاع‌رسانی ضعیف بانک ‌ها در این زمینه است و بی ‌شک باید به مردم اعلام شود که می ‌توانند با مراجعه به شعب از این خدمت بانک ‌ها استفاده کنند.

کارت اعتباری و طرح وام خرد

با توجه به طرح بانک مرکزی مبنی بر حرکت از بانکداری خرد به سمت کارت اعتباری، بانک‌ های عامل و شرکت ‌های پرداخت در یک همگرایی می‌ توانند یکی از موتورهای  محرکه اقتصاد را به کار بیندازند.

نظرکارشناسان برای عدم موفقیت کارت اعتباری بین بانک ها

محمدرضا روشناس، عضو هیات مدیره پرداخت نوین آرین، پیام یاغلی، مدیر طرح و برنامه بانک اقتصاد نوین، سعید احمدی پویا، مشاور ارشد کسب‌کار و فینتک هلدینگ فناپ و سایر قلیش‌لی، پژوهشگر حوزه کسب ‌وکار نظرشان در مورد عدم مقبولیت کارت های اعتباری از سمت بانک ها و تاریخچه حرکت به سمت این نوع اعتبارها را بیان می کند.

اولین استارت کارت اعتباری

تجربه کارت اعتباری با روش مرکز پردازش کارت اعتباری برای اولین بار در ایران در شرکت تجارت الکترونیک پارسیان آغاز شد. در دهه ۸۰ بانک ‌های خصوصی تازه شکل گرفته بودند و میان بانک‌ ها رقابتی بر سر ارائه سرویس بهتر برپا بود. در آن زمان در شرکت الکترونیک پارسیان  و دیدگاهی که آن زمان وجود داشت این بود که سطح سرویس و خدمات‌رسانی به مشتریان افزایش پیدا کند.

بانک پارسیان و سوئیچ کارت های اعتباری

بانک پارسیان در آن زمان به این فکر افتاد که سبد سرویس خود را افزایش دهد؛ بنابراین اولین اقدام، راه ‌اندازی سرویس ‌های خدمات پرداخت بود که شرکت تجارت الکترونیک پارسیان از زیرمجموعه ‌های بانک، مجری این‌گونه خدمات شد. همزمان سوئیچ کارت‌ های اعتباری نیز در این شرکت راه‌اندازی شد.

جذابیت کارت های اعتباری خرید

از دیگر جذابیت‌ های کارت اعتباری امکان خرید در کشورهای دیگر با همان کارت بود که این شرکت با استخدام مشاوران خارجی زبده به این کار نیز اهتمام ورزید و شروع به مطالعات برای ایجاد مکانیزمی برای اتصال به سامانه‌ های پرداخت بین ‌المللی کرد که با شروع تحریم ‌ها این فعالیت متوقف شد.

کلید خوردن طرح کارت اعتباری خرید بعد از چهارسال

این طرح مسکوت ماند تا اینکه چهار سال قبل بانک مرکزی ایران آیین ‌نامه صدور کارت اعتباری را بر اساس عقد مرابحه اعلام کرد و بانک ملی ایران این مدل از فعالیت کارت اعتباری را مجدداً کلید زد و شرکت پیشگامان پویا از زیرمجموعه ‌های بانک ملی ایران متولی این کار شد و با مدل مرکز پردازش کارت اعتباری شروع به فعالیت کرد.

رونق طرح با بانک ملی

از کارت ‌های اعتباری بانک ملی ایران استقبال خوبی شد و به دلیل گردشی بودن و مدل کسب و کاری این نوع کارت اعتباری شاهد استفاده از این کارت در خریدهای خرد بودیم.

جذابیت طرح بانک ملی در کارت اعتباری

علاوه بر این، بانک ملی، محصول دیگری را طراحی کرده بود که اگر سر ماه کل اعتبار مصرف ‌شده توسط مشتری پرداخت می ‌شد بهره ‌ای محاسبه نمی ‌شد و تنها در صورت پرداخت تسهیلات بود که بهره محاسبه و دریافت می‌شد.

الزام بانک مرکزی برای بانک ها

اردیبهشت ۹۸ بانک مرکزی اعلام کرد که همه بانک‌ ها از شهریور ۹۹ ملزم هستند که تسهیلات خرد را روی کارت اعتباری ارائه دهند.

نگاه بانکداران به کارت اعتباری

اگر از نگاه بانکداری به کارت اعتباری بنگریم و گذشته کارت اعتباری در شبکه بانکی را مرور کنیم این ‌طور باید گفت که نگاه سیستم بانکی به کارت اعتباری نگاه تسهیلات است. بانکداران، کارت اعتباری را یکی از ابزارهای پرداخت تسهیلات می ‌دانند و برای این ابزار به دنبال عقد می ‌گردند. زمانی می‌گفتند؛ عقد جعاله و این روزها می‌گویند؛ عقد مرابحه.

ضعف اعتبار سنجی و عدم رونق اعتباردهی

از طرفی چون نگاه تسهیلاتی به مقوله کارت اعتباری حاکم می‌شود نگاه اعتبارسنجی نیز به دریافت وثایق ختم می‌شود؛ یعنی بانکی ‌ها برای اینکه ضعف اعتبارسنجی خود را بر مبنای رفتار و داده ‌های مشتری جبران کنند آن را با گرفتن وثایق جبران می‌کنند؛ وقتی وثایق در اعطای کارت اعتباری محور می‌شود پویایی کسب و کار از بین می‌رود.

درآمد بانک ها و تمایل به تسهیلات

عمده درآمد بانک‌ ها از پرداخت تسهیلات است. سپرده جمع و تسهیلات پرداخت می ‌کنند اما درآمد حاصل از ارائه کارت اعتباری از کارمزد صدور یا شارژ کارت اعتباری است و چون این اعداد در ذهن بانکدار، اعداد کوچکی نسبت به درآمدهای مشاع یا درآمدهای حاصل از پرداخت تسهیلات از قِبل سپرده‌ های دریافتی است، به همین دلیل عمده تمرکز خود را روی درآمد تسهیلاتی کارت اعتباری می‌گذارد؛ به همین دلیل دنبال عقدی هستند که بیشترین درآمد را در آن داشته باشند و مدل ‌هایی که تعریف می ‌کنند تسهیلاتی می ‌شود و گروه‌هایی که در حوزه‌های بازاریابی و R&D هستند اجازه پیدا نمی‌ کنند که بتوانند نگاه جدیدی روی کارت اعتباری پیاده کنند که بانک بتواند از قِبل این نگاه جدید درآمدهای کارمزدی داشته باشد؛ به همین دلیل در همین بخش متوقف می‌شوند و درآمدهای‌شان به همین محدود می‌شود.

معادلات بانک در مورد اعطای کارت اعتباری 

نگاهی که در شبکه بانکی به کارت اعتباری است نگاه تسهیلات خرد است؛ به همین دلیل در ابتدای کار دچار چالش می‌شود و آن چالش این است که بانک به تسهیلات خرد علاقه‌ای ندارد؛ به تعبیر دیگر بانک نام کارت اعتباری را کارت وام و کارت تسهیلات خودرو و … می‌گذارد و علاقه ‌ای به آن ندارد. برای بانک جذاب نیست که به هزار نفر، دو میلیون تومان وام دهد، برایش بهتر است که به یک نفر دو هزار میلیارد تومان وام دهد؛ چون اولی شامل هزار پرونده اعتباری است و دومی یک پرونده اعتباری است؛ به همین دلیل بانک‌ها علاقه دارند که B2B کار کنند و به کسب و کارهای بزرگ وام‌های کلان ارائه دهند تا به کسب و کارهای کوچک و افراد حقیقی وام دهند؛ بنابراین اولین نکته، فرآیند جذب سرمایه است که دچار چالش می‌شود.

چالش اعتبارسنجی

چون بانک ریسک نکول را در نظر می‌گیرد و همه نگاه شبکه بانکی این است که ریسک ‌های تخصیص اعتبار باید صفر باشد. این نوع نگاه سبب می‌شود که به اعتبارسنجی و رتبه اعتباری اعتقادی نداشته باشد و به دنبال وثیقه قابل نقد باشد؛ برای همین وام ‌های خودرو و مسکن برای بانک ‌ها جذاب است؛ ولی به کارت اعتباری علاقه ‌ای ندارند؛ چون آنها دنبال وثیقه‌ای هستند که نقدپذیری آن بالا باشد و این عملاً چالش ایجاد می‌ کند؛ از طرف دیگر سیستم اعتبارسنجی جامعی وجود ندارد و هر بانک به صورت مستقل و با روش خود، اعتبارسنجی می‌کند و این امر خود با چالش همراه است.

هدف بانک مرکزی از ایجاد کارت اعتباری

اکنون هم هدف بانک مرکزی صدور دستورالعمل فعلی، کارت اعتباری نیست؛ بلکه حمایت از تولید ملی است؛ در نتیجه وقتی هدف‌گ ذاری اشتباه می‌شود تعاریف نیز اشتباه می‌ شوند. در طرح کارت اعتباریِ میزان نیز عملاً تسهیلات داده می‌شد تا کالای ایرانی خریداری شود. اصلاً اعتبار معنی نداشت. طرح سخا در ابتدا توسط بانک ملی و شرکت توسن راه افتاد و به دلایلی به سمت وزارت صمت آمد و نام آن به طرح میزان تغییر کرد. اسم کامل طرح میزان، «مدیریت یکپارچه زنجیره ارزش نهایی» بود که نشان از هدف آن است. این کارت اعتباری به این شکل بود که به همه کارمندان دولت یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان اعتبار داده می‌شد که توسط ذی‌حسابی باید تأیید می‌شد و با نرخ بهره ۱۴ درصد و طی مدت یک سال بازپرداخت می‌کردند؛ از دیگر علل شکست طرح میزان این بود که صاحب آن کارت مجبور بود صرفاً کالای ایرانی بخرد و به دلیل عدم اقبال مردم به کالای ایرانی، پس از مدتی بیزینس‌هایی بر روی طرح میزان اتفاق افتاد که مثلاً مشتری کارت یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومانی خود را به مبلغ یک میلیون و ۴۰۰ الی ۳۰۰ هزار تومان به مغازه‌دار به فروش می‌رساند.

استعلام بانک ها و عدم ساماندهی کارت اعتباری

معمولاً بانک ‌ها برای ارائه تسهیلات، از سامانه سمات استعلام وضعیت تسهیلات مشتری را کنترل می‌کنند که آیا تسهیلاتی در بانک دیگر دارد یا ندارد و اگر دارد وضعیت او چگونه است؛ البته حتی اگر بدهی داشته باشد؛ آن شعبه می‌تواند به او تسهیلات بدهد؛ چون رئیس شعبه چنین اختیاری دارد؛ وقتی این تسهیلات به طرف مکنا برود تا زمانی که کد مکنا دریافت نشود کار انجام نمی‌شود؛ به این ترتیب اگر این فرد وضعیت اعتباری مناسبی نداشته باشد و اقساط خود را به درستی پرداخت نکرده باشد از کل سیستم بانکی نمی‌تواند تسهیلاتی دریافت کند؛ بنابراین مشتری بانک سعی می‌ کند رتبه اعتباری خود را تصحیح کند؛ اگر اعتبارِ بیشتری می‌خواهد اقساط خود را به موقع بپردازد و وضعیت اعتباری خود را در سامانه مکنا همیشه در حالت مطلوب قرار دهد.

نتیجه کلی اعتماد بانک و رونق کارت اعتباری

اگر دو سال متوالی این روند وجود داشته باشد و تسهیلات خرد کاملاً متوقف شود، مشتری رفتار خود را تصحیح خواهد کرد و اینجا نقطه آغازین برای مسائل اعتباری خواهد بود. از طرفی اعتبارسنجی بازدارنده نیست؛ چون بانک‌ ها برای کسب و کار خود تسهیلات خرد را پرداخت می‌کنند؛ اگر کارت اعتباری جای این تسهیلات را بگیرد به خودی خود خیلی از مشکلات حل می‌شود.